یزد؛ یادداشت- اگر در سال‌های گذشته به ادارات امور مالیاتی مراجعه کرده باشید، شاید عباراتی مثل «طرح جامع مالیاتی»، «اِریس»، «ای تَکس» و جدیدتر از همه «سَنیم» را شنیده باشید. همه این واژه‌ها و تغییرات مربوط به اصلاحاتی است که در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در نظام مالیاتی کشور در حال انجام بود. این اصلاح ساختار جهت کاهش وابستگی اقتصاد کشور به نفت و تبدیل‌شدنِ مالیات به عنوان مهم‌ترین منبع درآمدی، از سال ۱۳۸۱ شروع شد و در گام اول، از فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات و سامانه‌های الکترونیکی بهره گرفته‌شد تا نظام مالیاتی، به سمت یک نظام مالیاتی الکترونیکی (e.tax) حرکت کند.

هدف طراحی یک نظام مالیاتی، تأمین هزینه‌های عمومی و سیاست‌گذاری‌های کلان کشور و به‌ویژه سیاست‌های اقتصادی، به بهترین نحو و کارآمدترین روش ممکن با نگاهی عادلانه‌محور است. چنین نظامی نقش مهمی در رشد اقتصادی کشور و تضمین دست‌یابی به عدالت اجتماعی ایفاء می‌کند، چرا که می‌تواند به طور هم‌زمان بر رفتار شهروندان با نقش‌های کارمند و کارگر، کارآفرین، سرمایه‌گذار، مصرف‌کننده و مؤدی مالیاتی تأثیرگذار باشد.

محیط پیرامونی امروز در تمام دنیا و کشور ما، به سرعت در حال تغییر است، چالش این پیچیدگی‌های تغییر با استفاده از فن‌آوری اطلاعات و الکترونیکی‌شدن فرایندها قابل پاسخگویی است. الکترونیکی‌شدن فرایند مالیات‌ستانی منجر به افزایش رضایت مؤدیان، کاهش هزینه‌های تمکین، حمایت از کسب‌وکارهای قانونی و ایجاد فضای رقابتی عادلانه می‌گردد و مهم‌ترین چشم‌انداز طرح جامع مالیاتی، دست‌یابی به این اهداف بوده‌است.

سراسر جهان، از فن‌آوری‌های هوشمند و دیجیتالی‌شدن استقبال می‌کنند. اما باید توجه نمود که امروزه الکترونیکی‌شدن، متفاوت با دهه‌های گذشته است و دیگر قرارگرفتن e در ابتدای نظام‌ها و فرایندها نظیر دولت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی و مالیات الکترونیکی، پاسخگوی نیازهای محیط امروزی نیست. «هوشمندسازی» پاسخی است به شتاب تغییرات دنیای امروز. در کشور ما سازمان‌های هوشمند و سامانه‌های هوشمند نهادها، به‌طور فزاینده، در حال پیاده‌سازی، گسترش و کاربرد بیشتر و بهینه‌تر است. نظام مالیاتی کشور نیز، این نیاز را درک کرده و گام دوم اصلاح را آغاز نموده‌است: «نظام مالیاتی هوشمند یا i.tax». مالیات‌ستانی هوشمند، راه‌حلی برای غلبه بر چالش‌های آنی و آتی این محیط پرتغییر است، نظامی هوشمند در فرایندهای مالیات‌ستانی که بتواند اهداف خرد و کلان، داخلی و بین‌المللی ما را بر مبنای نیازها و توان داخلی‌مان فراهم آورد.

محور‌ی‌ترین بخش در طراحی نظام مالیات هوشمند، «مؤدی» است و مهم‌ترین مؤلفه آن، از بین بردن شکاف ارتباطی بین سازمان امور مالیاتی و مؤدیان است. این نزدیکی فعالان اقتصادی با سازمان امور مالیاتی کشور، وصول مالیاتی عادلانه و منصفانه، در کاراترین روش را به ارمغان خواهدآورد و با بهبود فرایندهای ارائه خدمت در سازمان امور مالیاتی، رضایت مؤدیان و بهبود فضای کسب‌وکار کشور محقق خواهدشد.

دست‌یابی به چنین چشم‌اندازهایی در نظام مالیاتی هوشمند، نیازمند شفافیت در فعالیت‌های اقتصادی و دست‌یابی به ریزداده‌های اقتصادی است و می‌توان یکی از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه، تصویب قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان در سال ۱۳۹۸ و عزم سازمان امور مالیاتی در پیاده‌سازی آن است که به دلیل مسائلی نظیر آماده‌نبودن بستر اجرایی و هم‌چنین بروز بحران کرونا، اجرای کامل آن به تأخیر افتاده است. با اجرای کامل این قانون توسط سازمان امور مالیاتی با همکاری بانک مرکزی، وزارت صنعت، معدن، تجارت و وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات، دست‌یابی به ریزداده‌هایی فراهم می‌گردد که نه‌تنها در تصمیم‌های اقتصادی، بلکه در تصمیم‌های حوزه اجتماعی، فرهنگی، بهداشت و درمان نیز می‌توان از آن بهره گرفت.

محسن حجازی دکتری مدیریت دانشگاه تهران